Έφτασες σήμερα αισίως στα τριάντα και κάτι. Για την ακρίβεια στα τριάντα ένα...Ευτυχώς που δεν είναι τριάντα φεύγα για να σε πιάσει πάλι η περσινή σου κρίση που...ακόμα καλά καλά δε σε έχει εγκαταλείψει και που ενδόμυχα είσαι βέβαιη ότι από εδώ και στο εξής θα γίνετε αχώριστοι. Τα τελευταία χρόνια, κάθε τέτοια μέρα, ανάμεικτα συναισθήματα πολιορκούν το νου και την καρδιά σου. Από τη μία νιώθεις χαρά και ευγνωμοσύνη που είσαι καλά εσύ , η οικογένειά σου, τα αγαπημένα σου πρόσωπα. Από την άλλη, νιώθεις περίεργα, ίσως κάπως δυσάρεστα, καταθλιπτικά . Έρχονται στην επιφάνεια σκέψεις που εδώ και χρόνια σε ταλαιπωρούν, σκέψεις προσωπικές που δύσκολα μοιράζεσαι με τον καθένα, είτε από το φόβο μην παρεξηγηθείς, είτε γιατί εσύ ο ίδιος δε θέλεις να ρίχνεις αλάτι στις πληγές σου!
"Μεγάλωσα έναν ακόμα χρόνο....έχω κάνει όσα θα ήθελα; Έχω πετύχει;"... Στόχοι ανεκπλήρωτοι και επιθυμίες που δεν ικανοποιήθηκαν, φόβοι που έμειναν αθεράπευτοι εδραιώθηκαν στη σκέψη σου, κατέλαβαν το είναι σου και κάθε που μια χρονιά στην πλάτη σου γαντζώνεται και τα σημάδια ανεξίτηλα αφήνει επάνω σου, τόσο ο φόβοι και οι ανησυχίες σου επεκτείνονται και σε κυριεύουν. Αν πάλι είχες τη δυνατότητα το χρόνο να γυρίσεις πίσω, σε μέρες ξένοιαστες, αυθόρμητες, παιδικές - δεν ξέρεις; - ίσως και πάλι τα ίδια λάθη να έκανες και οι ίδιοι φόβοι να σε πολιορκούσαν. Είναι μάλλον της μοίρας το γραφτό, αυτό που λέμε πεπρωμένο για τον καθένα από εμάς και που όσο κι αν προσπαθούμε τον ομφάλιο λώρο να κόψουμε, τόσο εκείνο θα καίει τις πληγές για να μας υπενθυμίζει την ύπαρξή του.
Όμως παρά τους φόβους, τα πάθη και τα λάθη, τα πρέπει και τα απαγορεύεται είσαι ακόμα εδώ με τις πληγές σου ανοιχτές να περιμένουν την επούλωση ή την εμβάθυνσή τους κι αυτό σημαίνει ότι ζεις ... αυτό σημαίνει να ζεις . Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που η μοίρα σε έφερε εδώ, νααναμετρηθείς με τα χρόνια που πέρασαν, να ανασυντάξεις τις δυνάμεις σου, να διατηρήσεις την ακεραιότητα της πολεμικότητάς σου και με όπλο την εμπειρία προηγούμενων χρόνων, να παλέψεις και να διεκδικήσεις εκείνα που το μέλλον σου επιφυλάσσει. Αυτή η ημέρα σου ανήκει...Σβήσε λοιπόν τα κεράκια της τούρτας γενεθλίων σου και ευχήσου "τα χρόνια τα καλά" να είναι εκεί και να σε περιμένουν.
Μέρες τώρα αναζητούσα πληροφορίεςσχετικές με το θέμα της φιλίας, πώς εξελίσσεται στα διάφορα ηλικιακά στάδια, ποιες οι προϋποθέσεις ανάπτυξήςτης, ποιοι οι τρόποι διατήρησης και ανανέωσής των σχέσεων μεταξύ φίλων κι όλα αυτά αγνοώντας ότι, όπως όλα τα ζητήματα «καρδιάς» έτσι και αυτό δε χρειάζεται προφάσεις και σχεδιασμούς αλλά ειλικρινή διάθεση και μη υστερόβουλη πρόθεση.
Τι σημαίνει όμως ο όρος φιλία; Ποιο είναι το νόημα αυτής της σχέσης; Σαφώς έχουν δοθεί πολλών ειδών απαντήσεις επί του θέματος , όμως ποτέ μας δεν έχουμε λάβει μια επαρκή , ισχυρή απάντηση και αυτό γιατί η φιλία αποτελεί ένα αμάλγαμα πολύπλοκων συναισθημάτων τα οποία δεν είναι πάντα δυνατόν να περιγραφούν με λέξεις. Ίσως ορισμένοι να μην είμαστε καν σε θέση να συνειδητοποιήσουμε το βαθύτερο και ουσιαστικότερο στους ανθρώπινους δεσμούς, αλλά αρκούμαστε στην ευκαιριακή ικανοποίηση που μπορεί να προσφέρει η «κοινωνική αλληλεπίδραση» με ή χωρίς αντάλλαγμα.
Ο ψυχοπαιδαγωγικός χαρακτήρας του συγκεκριμένου ιστολογιου ίσως να μην επιτρέπει σημαντικές παρεκκλίσεις πορειών… πώς όμως να μείνεις αμέτοχος κι ανεπηρέαστος όταν η ιδέα που πιστά, ίσως τυφλά ακολουθούσες σε προδίδει κάποια στιγμή, είτε από δικά σου σφάλματα, είτε άλλων. Όχι, δεν πρόκειται να κρίνω κανέναν, ούτε πρόθεση κατηγορίας έχω. Άλλωστε, το πώς αντιμετωπίζει κάποιος τους φίλους του είναι απόρροια πολλών συνισταμένων των οποίων γνώση συνήθως δεν λαμβάνουμε και που αν γνωρίζαμε ίσως αλλάζαμε την οπτική μας.
Θα μιλήσω λοιπόν για το πώς εγώ αντιλαμβάνομαι τη φιλία και αν οι οπτικές μας συγκλίνουν, θα έχουμε να λέμε ότι έστω κάτι κοινό υπάρχει μεταξύ μας, μια κοινή αφετηρία για να μοιραστούμε ένα δέσιμο που στηρίζεται στην αμοιβαία κατανόηση, το σεβασμό και αναμφίβολα την αγάπη. Η φιλία λοιπόν δεν είναι « κοινωνική διασύνδεση» που την χρησιμοποιούμε κάθε φορά που προκύπτει ανάγκη, ούτε όμως και «παρέα» που σήμερα είναι και αύριο όχι. Είμαι φίλος σου για να μοιραστώ μαζί σου την ίδια τη ζωή, τις χαρές της αλλά και τις λύπες της, τις ευχάριστες στιγμές αλλά και τις περιόδους θλίψης ή δυσκολίας που αναμφίβολα και νομοτελειακά θα προκύψουν. Είμαι φίλος σου για να σου λέω την αλήθεια, ακόμα κι αν αυτή σε πονάει ,αν πιστεύω ότι έχεις παρεκτραπεί, όμως θα σεβαστώ αμέριστα τις επιλογές σου ακόμα κι αν διαφωνώ και θα σε στηρίξω για να πραγματοποιήσεις τα όνειρά σου. Είμαι φίλος σου σημαίνεισ’ αγαπώ γι’ αυτό που είσαι και θέλω να σ’ αγαπάνε κι άλλοι για να νιώθεις πάντα δυνατός. Και όταν μιλάω για αγάπη δεν εννοώ τίποτε παραπάνω από την αποκάλυψη και μόνο του μυστηρίου της, το «βάθεμα του πνεύματος και της ψυχής » που θα επέλθει από την αλληλεπίδρασή μας.
Σίγουρα η δημιουργία, η διατήρηση και η ενδυνάμωση των φιλικών σχέσεων δεν είναι εύκολη υπόθεση κι αυτό γιατί είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη η διαδικασία κατανόησης της δυναμικής τους. Μια φιλία δεν μπορεί να δημιουργηθεί από τη μια στιγμή στην άλλη. Χρειάζεται χρόνος και προσπάθεια για να αναπτυχθεί αμοιβαία εμπιστοσύνη. Και αν αυτό φαίνεται δύσκολοεξαιτίας των απαιτήσεων που η καθημερινότητα προβάλλει, είναιγια να υποδηλώσει τη σημασία που πρέπει να προσδώσουμε. Είμαι φίλος σου σημαίνει μοιράζομαι, ζω το χρόνο μου μαζί σου δημιουργικά ίσως και ευχάριστα, δε θεωρώ την επαφή μας χαμένη ώρα. Αν σε θέλω δίπλα μου, φίλο μου, να μου συμπαραστέκεσαι, να εκπληρώνεις τις ανάγκες μου και όχι να γεμίζεις απλώς τα κενά μου, τότε σε διεκδικώ, προσπαθώγια τη σχέση μας όσο χρειάζεται, όσο ψυχοφθόρο κι αν είναι και δε σε θεωρώ δεδομένο. Κι αν τελικά κερδίσω την εμπιστοσύνη σου και φανώ αντάξιος των προσδοκιών σου, τότε μαζί θα μοιραζόμαστε συναισθήματα μοναδικά, ακόμα και στις πιο ασήμαντες αφορμές μας, γιατί η καρδιά αρκείται στο ελάχιστο για να είναι γεμάτη, ζωντανή κι ευτυχισμένη.
Την παρούσα μου λοιπόν ανάρτηση και το τραγούδι που τη συνοδεύει θα ήθελα να τα αφιερώσω σε κάποιους ανθρώπους της ζωής μου, σ’ αυτούς που λόγω επιφυλακτικότητας, ιδιοσυγκρασίας ή πεποίθησης δεν προσπάθησαν και δεν «πάλεψαν» για την ενίσχυση του φιλικού μας δεσίματος, αλλά αρκέστηκαν στην επιφανειακή, ευκαιριακή ίσως και σπάνια αλληλεπίδρασή μας. Τους ευχαριστώ, γιατί μου έμαθαν πως το συναισθηματικό δέσιμο πρέπει να είναι ανάλογο των παρεχόμενων ενεργειών για να μην βγαίνει αρνητικό το ισοζύγιο. Όμως τα αφιερώνω και σε εκείνους που δε φάνηκα αντάξια των προσδοκιών τους απογοητεύοντάς τους. Τους είμαι ευγνώμων που μου έδωσαν την ευκαιρία επανόρθωσηςκαι επαναπροσδιορισμού των σχέσεών μας, και τους υπόσχομαι ότι θα ξανακερδίσω την εμπιστοσύνη τους εμπράκτως και με όσο ψυχικό κόστος απαιτείται. Σας ευχαριστώ και σας το χρωστάω, γιατί είναι που αύριο ίσως είναι και κάτι ακόμα, αλλά και τίποτα να μην είναι, θα είναι το αύριο και θέλω να είστε εδώ πάντα και για πάντα…
Αμφιλεγόμενο θέμα το παραμύθιγια την παιδαγωγική του κυρίως αξία σεδιεθνές επίπεδο. Οι θέσεις και οι αμφισβητήσεις ξεκινούν από την αρχαιότητα καισυνεχίζονται με περιόδους έξαρσης και εφησυχασμού. Οι αντιρρήσεις εντοπίζονται κυρίως στις ρεαλιστικές και επομένως σκληρές περιγραφές που εμπεριέχουν ορισμένα παραμύθια και δημιουργούνφοβίες και άγχη στο παιδί που ενδέχεται να το συνοδεύουν σε όλη τη μετέπειτα ζωή του. Κατηγορούνται επίσης για την παρουσίαση παραμορφωτικών εικόνων του κόσμου που αποπροσανατολίζουν από την πραγματικότητα της ζωής δημιουργώντας ένα ουτοπικό περιβάλλον .
Όλες αυτές οι αντιρρήσεις μπορεί να έχουν βάση και είναι πιθανόν να λειτουργούν οι επιδράσεις στις οποίες αναφέρονται , δεν μπορούν να έχουν όμως γενική ισχύ, γιατί η συνάντηση και η επαφή του παιδιού με το παραμύθι είναι ταυτόσημη με την απόκτηση εμπειριών του κόσμου ακόμα κι αν αυτές οι εμπειρίες δεν αποκτώνται με άμεσα ρεαλιστικά μηνύματα, εμπεριέχουν όμως όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.
Το παραμύθι μπορεί να δίνει μια μυθική εικόνα του κόσμου, στο μυθικό όμως αυτό «κοσμοείδωλο» ένας στοιχειώδης και αμετακίνητος κώδικαςσυμπεριφοράς εισάγει το παιδί στην πραγματικότητα. Ακολουθώντας σε όλη τη διαδρομή τον ήρωα , βιώνει τον αγώνα του για το δίκαιο , την ομορφιά, την ελευθερία, την αγάπη και οδηγείται στην κάθαρση και την απελευθέρωσή του και μέσα από αυτή τη διαδρομή κερδίζει περισσότερο θάρρος , αισιοδοξία για το μέλλον , αυτοπεποίθηση , αντιστάσεις στο κακό, στο άδικο, το άσχημο.
Η βιωματική επαφή του παιδιού με το παραμύθι δύναται να το βοηθήσει να αναπτύξει τη φαντασία του , να δυναμώσει την κριτική του ικανότητα, να τροποποιήσει προς το καλύτερο τη συμπεριφορά του , να το ευαισθητοποιήσει αβίαστα απέναντι σε υψηλές αξίες όπως αυτές της ελευθερίας και της δικαιοσύνης και ταυτόχρονα να το οδηγήσει στη διαδικασία να συνειδητοποιήσει την κοινωνική διαπάλη και να κοινωνικοποιηθεί κερδίζοντας έτσι την ομαλή ένταξή του στην ομάδα.
Δυστυχώς ο κόσμος στον οποίο μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά δεν είναι ο ιδανικός. Ίσως ποτέ να μην ήταν και ποτέ να μη γίνει , γιατί για τα παιδιά πάντα αναζητούμε το καλύτερο, το αμόλυντο, το απομακρυσμένο από κάθε είδους διαφθορά, η νοθεία. Και όλο αυτό για να είναι εκείνα προστατευμένα και ευτυχισμένα, αλλά ταυτόχρονα εγκλωβισμένα σε κάτι που είναι ολότελα ουτοπικό. Αγνοούμε εθελοτυφλώντας ότι είναι στη φύση του ανθρώπινου είδους να έρθει αντιμέτωπο με τα πάθη τα δικά του και της κοινωνίας για να μπορέσει να αναπτύξει άμυνες και να προσαρμοστεί στα δεδομένα της ζωής.
Δεν μπορούμε λοιπόν να κρυφτούμε απ’ τα παιδιά. Έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα, όπως λέει και ο Διονύσης Σαββόπουλος… και αν ακόμα τα «ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα», αυτά που επιλέγονται από του νου τα συρτάρια , ώστε να ξεγελούν τις ενοχές τις ριζωμένες πάνω στο έφορο έδαφος της χαμένης αθωότητας, έχουν πια γίνει έξη, τρόπος για να ξεφύγουμε από το διαρκές «κρυφτό», υπάρχει. Υπάρχει διέξοδος που θα οδηγήσει σε σημείο συνάντησης και θα γίνει τρόπος τα ανείπωτα να ειπωθούν, να υπερβούμε τα πρέπει και αγγίξουμε το είναι. Το παραμύθι σαν τεχνική και περιεχόμενο θα δώσει τη λύση στο αδιέξοδο και θα συνθέσει το «γνήσιο» μιας απάντησης. Μιας απάντησης που δε μπορεί να κρυφτεί , παρά μόνο πίσω από το δημιουργικό των ευρημάτων, των εμπνεύσεων, των διδαχών και των συμβολισμών… Γιατί το δημιουργικό κρυφτό είναι πάντοτε αποδεκτό από τα παιδιά που μπορεί « έτσι κι αλλιώς να τα ξέρουν όλα» ,ποτέ όμως δεν παύουν να θέλουν να τα ακούνε, γνήσια να επαναλαμβάνονται για να μην τα ξεχάσουν. Για να είναι πάντοτε βαθιά ριζωμένα πάνω στις «πρώτες στρώσεις» τους. Αυτές της αθωότητας...
Asi es la Cosa, Mafalda(1967) Dad: " My god! what's happening? Mafalda: " Nothing... I just don't want to be late for the first day of school."
Η έναρξη του σχολείου και οι πρώτες ημέρες φοίτησης σε αυτό αποτελούν σημαντικό και αδιαμφισβήτητο ορόσημο στη ζωή κάθε παιδιού. Οι μέρες αυτές σηματοδοτούνται από ενθουσιασμό, άγχος ακόμα και σύγχυση για το νέο δεδομένο ζωής , από ευχάριστα ή δυσάρεστα συναισθήματα και εμπειρίες ,που μπορούν τόσο να ενισχύσουν το αίσθημα αξιοσύνης του και την εμπιστοσύνη του σε πρόσωπα του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος, όσο και να δημιουργήσουν ψυχικά τραύματα και ανασφάλειες που θα το συνοδεύουν σε ένα μεγάλο μέρος της σχολικής του ή και όχι μόνο ζωής. Ο φόβος για το άγνωστο σε συνδυασμό με την παιδική φαντασία, που είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη σε αυτή την περίοδο της ζωής, μπορούν πολύ εύκολα να καταστρέψουντην ιεροτελεστία μετάβασης από έναν τρόπο ζωής πιο φιλικό για το παιδί ,σε μια καθημερινότητα γεμάτη κανονισμούς, πειθαρχία, προσαρμογή και απαιτήσεις.
Παρόλο που το «βάπτισμα» της απομάκρυνσης από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον έχει ήδη επιτευχθεί από το νηπιαγωγείο , το αίσθημα του αποχωρισμού σε συνδυασμό με το φόβο για τον άγνωστο χώρο του δημοτικού σχολείουκαι όσων συνεπάγεται η φοίτηση σε αυτό, κάνει το παιδί ιδιαίτερα επιφυλακτικό και δημιουργεί συμπεριφορές που δεν αρμόζουν στην ηλικιακή ωριμότητά του! Είναι σύνηθες τις πρώτες ημέρες να παρατηρείται σε «πρωτάκια» αδικαιολόγητη επιθετικότητα, παλιμπαιδισμός και νευρικότητα. Ερωτήματα του τύπου: «θα με αποδεχτούν οι συμμαθητές μου;», «θα είναι καλή η δασκάλα μου;», «πώς θα μου συμπεριφέρονται τα μεγαλύτερα παιδιά;» στριφογυρίζουν στα παιδικό μυαλουδάκι και σε συνδυασμό με την προσδοκία της καλής επίδοσης που συνήθως εκφύεται και επιβάλλεταιαπό το γονεϊκό περιβάλλον φορτίζουν συναισθηματικά το παιδί κάνοντάς το να λειτουργεί σπασμωδικά και με αγχώδη τρόπο, έτσι παράπονα σωματοποιημένου άγχους ενδέχεται να κάνουν την εμφάνισή τους.
Η ομαλή ένταξη του παιδιού στο σχολείο και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετωπίζει τη φοίτησή του σε αυτό, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες τόσο με τους χειρισμούς του γονεϊκού περιβάλλοντος επί του θέματος και την ευαισθητοποίηση και εξατομικευμένη προσέγγιση που θα μεθοδεύσει ο εκπαιδευτικός, όσο επίσης και με την συνεργασία και αλληλοκατανόηση των δύο εμπλεκομένων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει αντιληπτό από τους γονείς, ότι πολλές από τις αντιδράσεις του παιδιού κατά τη φάση του αποχωρισμού είναι καθόλα φυσιολογικές , ώστε να μπορέσουν να αποβάλλουν το δικό τους άγχος και να μην το μεταφέρουν στα παιδιά τους. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά αντιλαμβάνονται την εκάστοτε συναισθηματική κατάσταση των γονέων και επηρεάζονται άμεσα από αυτή, με αποτέλεσμα να κάνουν την εμφάνισή τους ή να εντείνονται υποβόσκουσες και λανθάνουσες αρνητικές συμπεριφορές. Αρκεί λοιπόν οι γονείς να εμπιστευτούν την εμπειρία των δασκάλων που κάθε χρόνο έρχονται αντιμέτωποι με παρόμοιες προκλήσεις επίλυσης προβλημάτων και αντιμετώπισης ανάλογων συμπεριφορών.
Για τον κάθε γονιό το παιδί του είναι μοναδικό και ανεκτίμητο, αυτό όμως δε σημαίνει ότι πρέπει να «πνίξει» την προσωπικότητά του με την υπερπροστατευτικότητα, κάνοντάς το να αισθάνεται ανασφαλές και εκτεθειμένο σε απροσδιόριστους ίσως και επίπλαστους κινδύνους που μειώνουν δραματικά την αυτοεκτίμησή του και εντείνουν το άγχος του αποχωρισμού. Καταλυτικό ρόλο σε αυτό - όσο οδυνηρό και αν είναι- ενέχει η παραχώρηση πρωτοβουλιών και στοιχειώδους ανεξαρτησίας που σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συγχέεται με την ασυδοσία. Τα όρια που θέτονται στο παιδί πρέπει να είναι σαφώς διακριτά και κατανοητά από αυτό. Η «μετρημένη» αυτή στάση του γονεϊκού περιβάλλοντος θα βοηθήσει σημαντικά στην υιοθέτηση των σχολικών κανονισμών και κατά συνέπεια στην ομαλή ένταξη και ενσωμάτωση του παιδιού στη σχολική πραγματικότητα. Μια προετοιμασία επίσης του παιδιού για το τι πρόκειται να συναντήσει στο νέο κοινωνικό περιβάλλον που εισέρχεται , ίσως και κάποιες επισκέψεις αναγνωριστικής φύσεως στο σχολικό χώρο, θα βοηθούσαν ιδιαίτερα στη συναισθηματική αποφόρτισή του καθώς θα αποδεσμεύσουν την φαντασία του από εικόνες που ενδέχεται να διαστρεβλώσουν την πραγματικότητα και να γεμίσουν την παιδική ψυχή με ακατανόητες φοβίες.
Όσο σημαντικός όμως είναι ο ρόλος της προετοιμασίας του παιδιού από τους γονείς και το στενό οικογενειακό περιβάλλον στην ομαλή ένταξή του στο σχολείο, άλλο τόσο καθοριστικός παράγοντας στη διαδικασία ενσωμάτωσης, είναι και η στάση που θα υιοθετήσει ο εκάστοτε εκπαιδευτικός ως προς το παιδί και τις συμπεριφορές που εκδηλώνει. Όπως για κάθε γονιό το παιδί του είναι μοναδικό, έτσι και για το δάσκαλο κάθε παιδί αποτελεί μια διαφορετική, ξεχωριστή οντότητα που καθορίζεται από το οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικοοικονομικόπεριβάλλον από το οποίο προέρχεται. Έχει λοιπόν την ηθική υποχρέωση να εξομαλύνει τις ανισότητες που προκύπτουν και με επιστημονική σταθερότητα και ψυχική συμπάθεια να δημιουργήσει τις καλύτερες προϋποθέσεις ώστε να στεφθεί με επιτυχία κάθεεκπαιδευτική προσέγγιση.Στο πρόσωπο του εκπαιδευτικού το παιδάκι της πρώτης τάξης αντικατοπτρίζει εκείνα των γονιών του, γι’ αυτό και η προσκόλληση και η έντονη συναισθηματική εξάρτησή του με αυτό, ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα στην ομαλή ενσωμάτωσή του στο περιβάλλον του σχολείου. Ο δάσκαλος στηριζόμενος τόσο στην επιστημονική του κατάρτιση και την υπάρχουσα εμπειρία του όσο και στην ιδιαιτερότητα της ψυχοσύνθεσης του παιδιού , οφείλει να ασκήσει εξατομικευμένη προσέγγιση που θα το ενισχύσει ψυχοσυναισθηματικά και θα το ανεξαρτητοποιήσει από «συναισθηματικά στηρίγματα», ώστε να καταστεί δυνατό να αντιμετωπίσει τα νέα δεδομένα στη ζωή του, να οικειοποιηθεί νέες υγιείς συμπεριφορές, να αποκτήσει καινούργιους φίλους και να ενσωματωθεί σε νέους κοινωνικούς κύκλους.
